Tau Afi Velagia

Ko e tau afi velagia i Niu Silani, 98 e pasene ne tutupu ha ko e tau tagata. Ko e tau mena nei ne maeke ke tutupu ha magahala ni he tau, ko e mena ia ne mailoga e haau a tau puhala gahua ke kitia maali e fai kehe mai. Kumikumi ke iloa ko e heigoa ke taute he magaaho ne ai la tupu ia, kua tupu mo e kua mole e tau afi velagia.

Tukutuku hifo e hagahaga kelea ke tupu e taha afi velagia

Pete ni e nofo a koe he taha matakavi ki tua ka e hagahagakelea agaia ni a koe ke he tau afi velagia. Kaeke ke fai talutalu ne tata mai mo e fai ne maeke ke fakaluma aki e taha afi, kua eke e mena nei ko e taha mena hagahaga kelea.

Aua neke fakatali ke kitia e tau ahua he lagi to fai amaamanakiaga. Lagomatai ke leveki haau a kaina mai he tau afi velagia.

Finatu ke he checkitsalright.nz(external link) ke moua e tau puhala mitaki lahi ke mumuitua ki ai ke matutu hifo e tau hagahagakelea ha ko e tau afi velagia. 

Mau amanaki to tupu e taha afi velagia

Tau fakakia mau ko e haohao mitaki nakai ke tugi e taha afi mo e kua lata nakai ke moua e tau tohi fakaata he checkitsalright.nz(external link).

Fakatumau ke tugi mo e haohao mitaki neke luma taha mena ke vela.

Teuteu haau a hala ke hola ai ke hao. Ko e magaaho ka palana haau a hala ke hola ai, to nakai iloa tumau e koe ko e vela mai he faahi fe. Kua lata lahi ke fai hala foki ke hola ai.

Fakamailoga e taha mena haohao mitaki ne nakai fai ulu akau neke ai maeke i a koe ke hola kehe ka e finatu ni ke hu ai he taha mena fakamalu. Neke kua lata i a koe ke fakamalu he taha mena ni he haau a fonua kaina po ke he haau a maaga. Ko e taha fakamaluaga ne haohao mitaki ne tuga e taha mena ne:

• laulahi ne kua vali timeni,
• maopoopo mitaki mo e moa tumau e tau motie, po ke 
• lahi e puke vai.

Fakataitai ke iloa ko e heigoa e tau koloa haau kua lata ke moua mo e taute e taha fakatokatokaaga mo e haau a magafaoa. Tuku foki e haau a tau manu ke he tau palana teuteu haau.

Iloa ko e fakatumau fefe ke iloa e tau vala tala mahuiga. To fakatumau e tau fakailoaaga mai he tau faahi leveki ke he tau lekua tupu fakalutukia kaeke ke fai afi velagia ha e ne kua tata atu. Ka e falu mogo ne nakai lahi e taimi ke fakapuloa e taha hatakiaga pauaki. Iloa ko e heigoa e tau mena tutupu he haau a matakavi nofo.

Muaatu kaeke ke kitia e koe po ke hohogo e tau ahua he taha aho vela po ke havili, ha ko e na maeke e afi ke mafiti e tupu.

Ko e heigoa ke taute kaeke kua hoko mai e afi velagia

Kaeke ke nakai iloa mooli, hola ki fafo!

Ko e na mafiti lahi e tupu e tau afi velagia. Kaeke ke kitia e koe e tau ahua po ke tau lumaluma mai he taha afi velagia mo e logona foki e koe kua nakai haohao mitaki, ua fakatali ke moua mai e fakailoaaga pauaki ke hola kehe mai. Hola fakamafiti. Hea ke he 111 kaeke kua hagahagakelea lahi haau a moui po ke haau a fonua kaina, po kua nakai maeke i a koe ke hola ni he haau a malolo.

Kaeke ke fai taimi a koe to hola:

• fakamoui e tau vai ganagana he motietie,
• fakapuke e tau halavai aki e tau valavai, mo e 
• fakapala e tau mena tuga e tau gaafi neke auatu e puhopuho e afi.

Kaeke ke fai taimi, maeke foki i a koe ke:

• uune e tau peleo afi ke he taha tokaaga ne haohao mitaki;
• uune e tau koloa mama haau mai fafo ki fale;
• fakapala e tau faahi he haau tau fale, tau kaupa mo e tau akau ne tata ke he haau a kaina;
• uta e tau manu mo e tau manu tuga e tau povi ke he taha motietie ne kua fita e tunatuna he kai he tau manu po ke taha matakavi ne kua fita e palao; 
• papa e tau pu fakamaama, tau gutuhala mo e tau pu fakamaagiagi, mo e papa e tau uufi pu fakamaama; mo e 
• ufiufi aki e tau tauela pala e tau ava i lalo he tau gutuhala pihia mo e tau pu fakamaama.

Fakatumau ke iloa e tau mena tutupu. Fanogonogo ke he letio poke mumuitua ke he Civil Defence Emergency Management Group ne fakapuloa ke he kupega hila.

Aua neke lele viko e tau drone he afi velagia. Tau hele e tau drone ki a lautolu ne lali ke tamate he afi mai he pulagi.

Ko e heigoa ke taute kaeke kua mole e afi velagia

Liu atu ni ke he loto kaina kaeke kua fakailoa atu kua haohao mitaki ke taute pihia. Mailoga e tau kau tamate afi ne gahua agaia he matakavi ia.

Fai he tau puhala tu ne ligaliga ke papa agaia ha ko e:

• gahuahua agaia e kau gahua tamate afi,
• tau akau mo e tau la akau ne kua mapakipaki mo e mokulu ki lalo,
• tau kave hila ne kua mokulu hifo ki lalo, po ke
• falu a puhala tu kua malona.

Fakatumau ke iloa e tau mena tutupu ha ko e na maeke e tuaga ke mafiti e hiki mo e liu ke mahomo atu foki e hagahaga kelea. Fanogonogo ke he letio poke mumuitua ke he Civil Defence Emergency Management Group ne fakapuloa ke he kupega hila.

Mataala ke he tau akau ne kua vevela, tau lemulemu afi puho agaia he kelekele mo e tau kave hila ne kua mokulu hifo ki lalo.

Ko e tau akau ne kitia ko e fai maona ne kua hagahaga kelea mo e kua lata ke fakaeneene. Aua neke oatu ke he lalo he tau akau nei a to hau taha tagata hele akau pauaki ke tivi mua.

Ko e tau laini hila ne kua mokulu ki lalo mo e kitia ko e moui agaia e hila ki ai ne kua lata ke fakaeneene fakalahi ki ai a to fakailoaaga mai he pule ke he faahi hila kua mafola.

Fakamea he mole e taha afi velagia

Moua e taha fakaakoaga hagaao ko e fakamaagiagi mo e fakamea fefe haau a kaina mo e tau koloa ne namu ahua afi. Kua fa mahani ka mole e taha afi velagia ke mau e namu afi po ke mau e ataata ahua ke fai aho.

Ka fakamea, tui e:

• tau tevae malu,
• tau tioata puipui mata,
• tau afi lima,
• taha pa mata, mo e
• tau fihui polohui loloa.

Matutaki mo e haau a ofisa he tufono maaga ke he tau malolo tino ha ko e takatakai motu to fakaaoga e: 

• tau menakai mai he haau a fonua kaina,
• tau kai lata ma e tau manu he haau a kaina, po ke
• vai mai he tau tula mo inu.

Pete ni e tunu e vai ke puna, to nakai hola kehe e tau vai kona ne fakaaoga ke tamate aki e tau afi velagia.